حضور نیروهای آمریکایی در گوانتانامو بر خلاف میل دولت کوبا است و آنها این عمل آمریکا را اشغال منطقه میدانند. از طرفی دولت آمریکا بر این باور است که حضورش در این خلیج، بر مبنای عهدنامه ای است که توسط هر دو دولت پیشتر به امضا رسیده است.

دولت کوبا این قرارداد را شدیدا محکوم میکند زیرا بنابر ماده 52 عهدنامه وین در سال 1969، هر توافقی که با اعمال زور یا تهدید و ارعاب به دست بیاید، باطل خواهد بود.

تاریخچه
به دنبال جنگ آمریکا / اسپانیا، در سال 1898، ایالات متحده توانست کنترل مستعمرات آن زمان اسپانیا در کاراییب و اقیانوس آرام را به دست بگیرد؛ در میان این مستعمرات، کوبا توانست در سال 1902 اعلام استقلال کند.

ناوگان آمریکا که به سانتیاگو حمله کرده بود، برای حفظ خود از طوفانهای شدید منطقه به دنبال سرپناهی بودند. آنها برای این منظور گوانتانامو را با بندرگاه بسیار عالی برای خود انتخاب کردند.

دریانوردان آمریکایی با موفقیت و همراه با یگان پشتیبانی دریایی، به ساحل این بندر آمدند. ورود این افراد به خاک کوبا از طرف نیروهای مقاومت اسپانیا، با چنان مقاومتی روبرو شد که پیشاهنگان کوبایی برای محافظت از آنها وارد عمل شدند.

ایستگاه دریایی آمریکا در خلیج گوانتانامو، که 116 کیلومتر مربع را پوشش داده است گاهی به نام GTMO یا Gitmo هم نامیده میشود. این قرارگاه در سال 1898 برپا شد و این زمانی بود که کوبا توسط نیروهای آمریکایی از اسپانیا گرفته شده بود.

دولت آمریکا از طریق توماس استرادا پالما (Tomas Estrada Palma) که یک شهروند آمریکایی و اولین رئیس جمهور کوبا بود، توانست این منطقه را از 23 فوریه 1903، به طور مادام العمر تحت اجاره خود در آورد.

آمریکا در این کشور تحت الحمایه تازه، ضمیمه ای را در قانون اساسی کوبا گنجانید که به موجب آن، علاوه بر بسیاری موارد دیگر، ایالات متحده برای انجام عملیات استخراج ذغال سنگ و ایجاد قرارگاههای نیروی دریایی، دارای اختیار تام قضایی و کنترل کامل خلیج گوانتانامو خواهد بود و در عین حال جمهوری کوبا به عنوان فرمانروای نهایی آن پابرجا خواهد بود.

در سال 1905 به دلیل وجود ضمایم یکطرفه در قرارداد، شورش عمومی در کوبا به وجود آمد که به دنبال آن، آمریکا به مدت سه سال کوبا را رسمآ اشغال کرد.

در سال 1934 عهدنامه اجاره مادام العمر خلیج مجددآ احیا شد و در آن به کوبا و شرکای بازرگانی اش اجازه داده شد تا به خلیج دسترسی آزاد داشته باشند و میزان اجاره را نیز از 2000 دلار سکه طلا، به معادل آن در سال 1934، یعنی 4085 دلار وجه رایج تبدیل نمودند. آنها همچنین شرطی را ضمیمه کردند که بنا بر آن، فسخ اجاره باید با موافقت هر دو دولت باشد یا اینکه به دلیل متروک گذاشته شدن منطقه توسط ایالات متحده، اجاره از بین برود.

با حضور بیش از 9500 گروه از سرباز آمریکایی، از سال 2005، خلیج گوانتانامو تنها مقر نظامی فعال آمریکا در خاک کمونیستها به شمار میرود.

مشکل نقد کردن اولین چک های اجاره
فیدل کاسترو (Fidel Castro) از زمان به قدرت رسیدن خود، تا کنون تنها یکی از چکهای اجاره خلیج را نقد کرده است و به طور مداوم از نقد کردن باقی آنها ممانعت میکند. زیرا کل این ماجرا را کاری نامشروع میداند. این دو کشور با وجود نداشتن روابط دیپلماتیک، موافقت کرده اند که فراریان از قانون را، تحت نظر نیروهای امنیتی به کشور خود باز بفرستند.

کنترل آمریکا بر این بخش از کوبا هرگز برای دولت و مردم کوبا مورد تایید نبوده است و دولت کوبا مدام با اشاره بر ماده 52 عهدنامه وین، قرارداد با آمریکا را باطل اعلام میکند و در پاسخ، آمریکا نیز اعلام کرد که تا زمانی که کوبا مواد قرارداد را نپذیرد نیروهای خود را از آن خارج نخواهد کرد.

آمریکا با نقد شدن اولین چک اجاره خود، به خواسته خود رسید زیرا دولت کاسترو با مال الاجاره موافقت کرده بود و نمیتوانست به طور یک طرفه و بر مبنای بروز تنشهای سیاسی یا تفاوتهای ایدئولوژیکی، تصمیم خود را تغییر دهد.

دولت کوبا برای مبارزه با حقوق خود، آب این پایگاه را قطع کرد و این کار موجب شد تا آمریکا ابتدا آب لازم را از جاماییکا وارد کند و سپس یک تصفیه خانه و محلی برای نمک زدایی آب تاسیس کند به طوری که در حال حاضر این پایگاه آب و برق خود را به طور مستقل تهیه میکند.

حبس اسرا
استفاده از خلیج گوانتانامو به عنوان یک زندان نظامی تاکنون در میان سازمانهای طرفدار حقوق بشر، بحث و جدلهای فراوانی به دنبال داشته است. به خصوص که این سازمانها نگران گزارشهایی بودند که از طرز رفتار با اسرا پخش شده بود.

منتقدان بارها سیاستهای موجود آمریکا در این زندان را زیر سوال برده بودند. بویژه این موضوه که اصولآ استفاده از یک زندان در خارج از محدوده ساحلی صحیح است یا نه؟ و اینکه چرا باید وضعیت قانونی زندانیان این زندان، اصولا دارای ابهام باشد، آمریکایی ها هرگز هیچ توضیح قانع کننده ای در باره جرم این افراد ارائه نکرده اند.

این منتقدان نظر دارند که قوانین اساسی یک کشور، شامل زندانیان جنگ و افراد غیر آمریکایی نمیشود و باید طبق قوانین بین المللی با آنها رفتار شود. در صورتی که در این زندان، حفاظتی که توسط معاهدات بین المللی وعده داده شده، وجود ندارد و هیچ چیزی مانع از شکنجه زندانیان نمیشود.

در ربع آخر قرن بیستم، پیش از اینکه جورج بوش تصمیم بگیرد آمریکا را با روش ضد تروریسم اداره کند، این قرارگاه محل اقامت فراریان کوبایی و اهل هاییتی بود که در دریای آزاد دستگیر شده و به این محل آورده شده بودند.

یکی از موارد بحث انگیز این ماجرا نیز این بود که پایگاه مذکور در اوایل دهه نود محل پناهندگانی بود که عموما مبتلا به ایدز بودند و پس کودتایی که منجر به سرنگونی دولت دموکرات رئیس جمهور هاییتی به نام ژان- برتران آریستید (Jean Bertrand Aristide) شد، به این محل آمده بودند و در سالهای 93 تا 95، بنا به حکم دادگاه بخش، منطقه را ترک کردند.

در سال 2002، بخش کوچکی از این پایگاه برای زندانی کردن افراد مشکوک به عضویت در القاعده و طالبان، اختصاص یافت که در افغانستان و کمپهای دلتا (Delta)، اکو (Echo) و ایگوانا (Iguana) و همچنین کمپ تعطیل شده x-Ray دستگیر شده بودند.

آمار و ارقام
از تاریخ ژوئن 2005، ایالات متحده حدود 250 زندانی خارجی مشکوک به تروریسم را در این منطقه نگهداری میکرد که تعدادی از آنان در افغانستان دستگیر شده بودند. در 22 سپتامبر 2004، ده زندانی از افغانستان وارد شدند. مجموع کل 242 زندانی در 20 جولای 2005 از گوانتانامو خرج شدند، که بنا بر گزارش دفتر محافظت نظامی آمریکا، 173 تن از این عده آزاد شدند و 69 نفر به دولت کشورهای دیگر تحویل داده شدند.

در 21 نوامبر 2005، روزنامه وال استریت (Wall street Journal) گزارش داد که 358 تن از 505 نفری که در خلیج گوانتانامو اسیر بوده اند، از دادگاه تجدید نظر بهره مند شده اند که 3 درصد از این افراد تبرئه شده و منتظر آزادی خود هستند، 20 درصد به زندان باز میگردند و 37 درصد مورد بررسی مجدد قرار خواهند گرفت و درباره 40 درصد باقی مانده، تصمیمی اتخاذ نشده است.

این روزنامه گزارش داد که از 505 اسیر گوانتانامو، بیش از صد نفر از عربستان سعودی، حدود 80 نفر از یمن، 65 نفر از پاکستان و 50 نفر از افغانستان و دو نفر نیز اهل سوریه هستند.

بنا بر همین گزارش، 28 اسیر در حال اعتصاب غذا به سر میبرند که 23 تن از آنان در بیمارستان ارتش بستری شده و به طور مصنوعی تغذیه میشوند. البته این آمار در جولای 2005 به 100 نفر اعتصاب غذایی رسید.